ΛΙΓΑΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ...
Επειδή όλες οι προσπάθειες των Τούρκων για να καταπνίξουν την Επανάσταση απέτυχαν, ζήτησαν τη βοήθεια του πασά της Αιγύπτου Μωχάμετ Άλυ.
Το σχέδιο προέβλεπε ότι οι αιγυπτιακές δυνάμεις με αρχηγό τον Ιμπραήμ θα κατέπνιγαν την επανάσταση στο νότιο Αιγαίο και την Πελοπόννησο, ενώ οι του ρκικές δυνάμεις θα δρούσαν στο βόρειο Αιγαίο και τη Στερεά. Τελικά θα ενώνονταν οι τουρκοαιγυπτιακές δυνάμεις και θα χτυπούσαν όσες περιοχές εξακολουθούσαν να αντιστέκονται.
Το ελληνικό ναυτικό, λόγω του εμφυλίου δεν αντέδρασε στις επιχειρήσεις των τουρκοαιγυπτίωνμε αποτέλεσμα να καταπνιγεί η επανάσταση στην Κρήτη και να καταστραφούν η Κάσος και τα Ψαρά.
Όταν ο ελληνικός στόλος αντέδρασε αντιμετώπισε με επιτυχία τον τουρκοαιγυπτιακό στη ναυμαχία στον κόλπο του Γέροντα.
Η καταστροφή της Κάσου (29 Μαϊου 1824)
Το 1820, λίγο πριν ξεσπάσει η Ελληνική Επανάσταση, ο πληθυσμός της Κάσου είχε φθάσει περί τις 12.000 και ο εμπορικός στόλος είχε φθάσει στην ακμή του με περί τα 100 πλοία. Με βάση αυτόν τον στόλο, οι Κασιώτες ναυτικοί έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην Επανάσταση του 1821, προβάλλοντας εμπόδια στον απρόσκοπτο ανεφοδιασμό των τουρκικών στρατευμάτων που προσπαθούσαν να αναστείλουν την Επανάσταση στην Πελοπόννησο. Σημαντικός υπήρξε και ο ρόλος των πλοίων της Κάσου σε επιχειρήσεις στην Κρήτη, με τους διάσημους πλοιάρχους τους, Θεόδωρο Κανταριτζή, Μάρκο Μαλλιαράκη, Χατζή Νικ. Μαυρή και άλλους. Η Κάσος μετείχε και στη Ναυμαχία της Σάμου, με μοίρα πλοίων της υπό τη διοίκηση του Ν. Ιουλίου ή Μπουρέκα. Τον Σεπτέμβριο του 1822 τέσσερα μόνον κασιώτικα πλοία συνέλαβαν στο λιμάνι της Δαμέττης 19 εχθρικά πλοία που ήταν έτοιμα να εκπλεύσουν προς Κρήτης για εφοδιασμό του Χασάν πασά. Τα πλοία αυτά παραδόθηκαν στην ελληνική Διοίκηση για να χρησι μοποιηθούν ως πυρπολικά.
Η ολιγορία της Διοικήσεως και η καθυστέρηση των στόλων της Ύδρας και των Σπετσών να εκπλεύσουν προς την Κάσο, υπήρξαν καταλυτικές για την τύχη του νησιού.
Αφού επιδιόρθωσε τις ζημιές και παρέλαβε και δύο ακόμη τουρκικές φρεγάτες, ο αιγυπτιακός στόλος ξαναφάνηκε ανοικτά της Κάσου στις 7 Ιουνίου 1824. Εκτός από την ενίσχυσή του, όμως, ο αιγυπτιακός στόλος έφερνε μαζί του και ένα κρυφό χαρτί. Τον προδότη Ζαχαριά, από Ρόδιο πατέρα και Κασιώτισα μητέρα, που θα υποδείκνυε στον εχθρό από πού να αποβιβασθεί στο νησί.
Όλη την ημέρα ο αιγυπτιακός στόλος επανέλαβε τους κανονιοβολισμούς εναντίον της Κάσου. Τη νύκτα, όμως, ενώ μερικά πλοία συνέχισαν την επίθεσή τους, αποσπώντας και όλη την προσοχή των Κασίων, 3.000 Αλβανοί σε 24 μεγάλες λέμβους, υπό τον χιλίαρχο Μούσα και με οδηγούμενοι από τον προδότη Ζαχαριά, κινήθηκαν προς τον Αντιπέρατο και αποβιβάσθηκαν εκεί. Από τους πέντε φρουρούς της περιοχής, οι τέσσερις φονεύθηκαν αμέσως και μόνον ένας γλύτωσε για να φέρει το το φρικτό άγγελμα στους συμπολίτες του.
Οι αποβιβασθέντες άρχισαν αμέσως να λεηλατούν, να σφάζουν γυναικόπαιδα, να αιχμαλωτίζουν και να πυρπολούν. Οι άνδρες της Κάσου, εν τω μεταξύ, κινήθηκαν για να αναχαιτήσουν τον εχθρό, αλλά οι περισσότεροι έπεσαν ηρωϊκά μαχόμενοι προ του όγκου της δυνάμεώς του. Όσα γυναικόπαιδα γλύτωσαν κατέφυγαν στα βουνά, αλλά οι Αλβανοί τους κυνήγησαν ανελέητα και συνέχισαν την άγρια σφαγή.
Ύστερα από σφαγές μερικών ημερών, ο Αιγύπτιος ναύαρχος κήρυξε αμνηστία και αποχώρησε με πλουσιότατα λάφυρα, αφού κατέκαψε όσα κασιώτικα πλοία βρήκε στα ναυπηγεία του νησιού. Μαζί του είχε 2.000 συλληφθέντα γυναικόπαιδα, που εν συνεχεία πούλησε στο σκλαβοπάζαρο της Αλεξανδρείας.
Όσοι ελάχιστοι κάτοικοι είχαν γλιτώσει τη σφαγή, αναχώρησαν αμέσως για γειτονικά νησιά. Όταν, με καθυστέρηση μερικών ημερών, έφθασε στο νησί ο Ελληνικός Στόλος υπό τον Σαχτούρη, βρήκε μόνον άταφα πτώματα.
Για αρκετά χρόνια μετά το Ολοκαύτωμα, το νησί παρέμεινε έρημο. Αν και με την πάροδο του χρόνου οι επιζώντες Κασιώτες άρχισαν να επιστρέφουν, η οικονομία ποτέ δεν ανέκαμψε. Στην σταδιακή επιστροφή των Κασίων συνετέλεσε και η ενσωμάτωση της Κάσου και των γειτονικών νησιών στην Ελλάδα, σύμφωνα με το Πρωτόκολλο της 18ης Μαρτίου 1829. Ο Έλληνας διοικητής διέμενε εναλλάξ στη Θήρα και στην Κάσο. Το επόμενο έτος, όμως, με το Πρωτόκολλο του Λονδίνου, η Κάσος επεστράφη στην τουρκική κυριαρχία, ως ανταλλαγή με την Εύβοια. Παρά το γεγονός ότι βρισκόντουσαν υπό τουρκικό ζυγό, οι Κασιώτες εξακολουθούσαν να στέλνουν αντιπροσωπεία τους στις Εθνικές Συνελεύσεις μέχρι και το 1863.
Εξερευνήστε την Κάσο
Η ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΤΩΝ ΨΑΡΩΝ (21 Ιουνίου 1824)
Τα Ψαρά έπαιξαν καθοριστικό ρόλο ως ισχυρή ναυτική δύναμη και κατά τη διάρκεια της επανάστασης του 1821. Η τραγικότερη ιστορική στιγμή των Ψαρών ήταν το ολοκαύτωμα της Μαύρης Ράχης στις 21 Ιουνίου 1822. Η πόλη των Ψαρών έπεσε στα χέρια των Τούρκων. Όσοι από τους αμάχους πρόλαβαν έφυγαν με τα πλοία. Οι υπόλοιποι σκοτώθηκαν ή πνίγηκαν. Πεντακόσιοι περίπου Ψαριανοί έτρεξαν στο Παλιόκαστρο (Μαύρη Ράχη) και κλείστηκαν στο μικρό φρούριο αποφασισμένοι να μην παραδοθούν αλλά να πέσουν πολεμώντας. Οι γενναίοι υπερασπιστές του φρουρίου, αφού πολέμησαν, έδωσαν και την τελευταία τους πνοή και έγιναν ολοκαύτωμα για την απελευθέρωση της πατρίδας.
Την καταστροφή των Ψαρών περιγράφει ο Διονύσιος Σολωμός στο περίφημο ποίημά του:
Στων Ψαρών την ολόμαυρη ράχη,
περπατώντας η δόξα μονάχη
μελετά τα λαμπρά παλικάρια
και στην κόμη στεφάνι φορεί
γινωμένο από λίγα χορτάρια
που 'χαν μείνει στην έρημη γη…
Η επαναστατική σημαία των Ψαρών
Μετά την καταστροφή των Ψαρών
Η καταστροφή των Ψαρών
Η ναυμαχία στον κόλπο του Γέροντα (29 Αυγούστου 1824)
Στις 28 Αυγούστου το πρωί 22 ελληνικά πλοία με τον Μιαούλη είχαν βγει από τον κόλπο του Γέροντα. Βλέποντάς το αυτό ο Ισμαήλ Γιβραλτάρ θέλησε να εκμεταλλευθεί την ευκαιρία και να προσπαθήσει να διεισδύσει ανάμεσα στα δύο τμήματα του ελληνικού στόλου. Εδωσε λοιπόν διαταγή στα πλοία του να επιτεθούν στα πλοία του Μιαούλη που βρίσκονταν στα δεξιά του κόλπου. Ο Δημήτριος Παπανικολής όμως με το πυρπολικό του ορμούσε πότε εναντίον της μιας φρεγάτας και πότε εναντίον της άλλης, εμποδίζοντας έτσι τα εχθρικά πλοία να προχωρήσουν, καθώς προσπαθούσαν πρώτα να σωθούν από αυτόν τον δαίμονα που τους καταδίωκε. Τελικά το πυρπολικό, καταπονημένο από τις τόσες μανούβρες, φάνηκε ότι θα βυθιζόταν. Προτού όμως συμβεί αυτό, ο Παπανικολής τού έβαλε φωτιά, πήδησε στη βάρκα και γλίτωσε από τα εχθρικά πυρά ως εκ θαύματος. Αλλο πυρπολικό με κυβερνήτη τον Σπετσιώτη Λέκκα Ματρόζο προσπάθησε να προσκολληθεί σε έναν τουρκικό πάρωνα αλλά το πλήρωμά του κατόρθωσε να το ξεκολλήσει και ο Ματρόζος πληγώθηκε και εγκατέλειψε την προσπάθεια. Σε ανάλογη επιχείρηση τραυματίστηκε και ο Ανδρέας Πιπίνος.
Την αριστερή πτέρυγα των επιχειρήσεων είχε αναλάβει με τα πλοία του ο Χοσρέφ, ο οποίος προσπαθούσε να εμποδίσει να ενωθούν τα δύο τμήματα του ελληνικού στόλου, αλλά δεν το κατόρθωσε. Οι διαχωρισμένες ελληνικές μοίρες τελικά ενώθηκαν και τότε άρχισε η μεγάλη ναυμαχία.
Από τον Μιαούλη ως τον τελευταίο ναύτη τα πληρώματα του ελληνικού στόλου πολεμούσαν αψηφώντας τα γιγάντια πλοία του εχθρού. Ο Ιμπραήμ επεμβαίνοντας διέταξε τα αιγυπτιακά πλοία να προχωρήσουν ανάμεσα από τα ελληνικά. Τότε ο Χοσρέφ, για να δείξει ότι οι Τούρκοι δεν είναι λιγότερο θαρραλέοι από τους Αιγυπτίους, διέταξε και αυτός τα πλοία του να προσπαθήσουν να κυκλώσουν τα ελληνικά. Ο στρατηγικός αυτός ελιγμός ωστόσο ήταν μάταιος. Ο Μιαούλης ξαναχώρισε τα πλοία του και τα μισά πολεμούσαν τους Αιγυπτίους και τα άλλα μισά τους Τούρκους. Τα ελληνικά πλοία διείσδυσαν ανάμεσα στα εχθρικά, με αποτέλεσμα να μην πρόκειται πλέον για ναυμαχία εκ παρατάξεως αλλά για μια σύγκρουση όπου όλα μαζί τα πλοία μάχονταν ανακατεμένα.
Στο κρίσιμο σημείο μπήκαν στη μάχη και πάλι τα πυρπολικά. Ο σπετσιώτης μπουρλοτιέρης Λάζαρος Μουσούς κατόρθωσε να προσκολλήσει το πυρπολικό του σε ένα αιγυπτιακό μπρίκι. Εντρομοι οι 300 άνδρες που αποτελούσαν το πλήρωμά του έπεσαν στη θάλασσα και το μπρίκι ακυβέρνητο παρασύρθηκε από το ρεύμα και λίγο πιο κάτω ανατινάχθηκε.
Ο Υδραίος Γεωργάκης Θεοχάρης ή Παπαντώνης ρίχτηκε με το πυρπολικό του πάνω σε μια τυνησιακή φρεγάτα, η οποία είχε 44 κανόνια, πολλά πυρομαχικά και πλήρωμα 1.100 άνδρες, και έβαλε φωτιά στο μπουρλότο του. Πάνω στη φρεγάτα επικράτησε πανικός. Πολλοί έπεσαν στη θάλασσα αλλά κάποιοι είδαν τη σκαμπαβία του Θεοχάρη να ξεμακραίνει και άρχισαν να πυροβολούν. Δύο από τους συντρόφους του Θεοχάρη σκοτώθηκαν και πέντε τραυματίστηκαν. H φρεγάτα όμως είχε ήδη αρπάξει φωτιά. Ο Μιαούλης τότε έστειλε τον Γεώργιο Βατικιώτη με άλλο πυρπολικό, το οποίο αυτός μπόρεσε και το προσκόλλησε από την άλλη πλευρά του πλοίου. Υστερα από λίγο η υπερήφανη φρεγάτα έγινε η ίδια μπουρλότο. Ανατινάχθηκε σκοτώνοντας το μεγαλύτερο μέρος του πληρώματός της. Μόνο δύο βάρκες πρόλαβαν να κατεβάσουν. Αλλά και αυτές έπεσαν στα χέρια των Ελλήνων και πολλοί αιγύπτιοι αξιωματικοί πιάστηκαν αιχμάλωτοι.
Ο πανικός γενικεύτηκε τόσο στα τουρκικά όσο και στα αιγυπτιακά πληρώματα. Ο Χοσρέφ πασάς προσπαθούσε να διατηρήσει την ψυχραιμία του και να συγκρατήσει τους αξιωματικούς του, οι οποίοι τον πίεζαν να διατάξει υποχώρηση. Ταλαντεύτηκε ακόμη λίγο αναλογιζόμενος τι τον περίμενε όταν θα αντίκριζε τον Σουλτάνο. Αλλά μόλις άρχισε να πέφτει το σούρουπο έδωσε διαταγή στα πλοία του να υποχωρήσουν προς τα φρούρια της Κω και της Αλικαρνασσού.
Τις επόμενες ημέρες ο Χοσρέφ επιχείρησε μία-δύο φορές να πλεύσει προς τη Σάμο αλλά ο Μιαούλης με τον στόλο του τού έκοψε τη φόρα και έτσι αναγκάστηκε να μαζέψει τα πλοία του και να γυρίσει προς τα Δαρδανέλια. Το ίδιο έκανε και ο Ιμπραήμ με τον ναύαρχό του, τον Ισμαήλ Γιβραλτάρ. Αυτοί κίνησαν προς την Κάσο και την Κρήτη.
Ετσι σώθηκε η Σάμος. H ναυμαχία του Γέροντα είναι μία από τις λαμπρότερες σελίδες της Επανάστασης του '21. Οι αντίπαλες δυνάμεις ήταν τόσο πολύ άνισες που η θετική έκβαση της ναυμαχίας για τους Ελληνες κίνησε τον θαυμασμό και των ξένων. Ο γάλλος ναυτικός συγγραφέας αντιναύαρχος Julien de la Graviere, αναφερόμενος στη ναυμαχία του Γέροντα, παρατηρεί: «H ναυτική ιστορία ίσως να μην έχει σελίδα περισσότερο ενδιαφέρουσα από αυτήν για έναν ναυτικό».
H νίκη στη ναυμαχία του Γέροντα δεν οφείλεται μόνο στον ηρωισμό των ελλήνων ναυτικών, οι οποίοι δεν πτοήθηκαν από τα γιγάντια θαλάσσια τέρατα του τουρκοαιγυπτιακού στόλου και από την τρομερή υπεροπλία του, αλλά κυρίως στη στρατηγική ιδιοφυΐα του Μιαούλη, ο οποίος κατόρθωσε να κάνει τα λιγοστά και μικρού μεγέθους πλοία που είχε υπό τις διαταγές του να ελιχθούν ανάμεσα στα δυσκίνητα τουρκικά και αιγυπτιακά προκαλώντας πανικό στον εχθρό.
Εκτός από τη σωτηρία της Σάμου η ναυμαχία του Γέροντα καθυστέρησε σημαντικά και την απόβαση του Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο.
ΒΙΟΓΡΑΦΙΕΣ
Αφού μελετήσετε το μάθημα να απαντήσετε στις ερωτήσεις....
1. Από ποιον ζήτησαν βοήθεια οι Τούρκοι ; Γιατί ;
2. Ποιο ήταν το σχέδιο δράσης Τούρκων και Αιγυπτίων
3. Τι ξέρουμε για την καταστροφή της Κρήτης και της Κάσου ;
4. Γιατί το ελληνικό ναυτικό δεν μπόρεσε να αντιδράσει ;
5. Τι γνωρίζετε για την καταστροφή των Ψαρών ;
6. Γιατί οι Τούρκοι δεν μπόρεσαν να πάρουν τη Σάμο ;
7. Τι γνωρίζετε για τη ναυμαχία στον κόλπο του Γέροντα ;
